İstanbul’dan Budin’e köprü olan şehir: Osijek

Hazırlayan: Diş Hekimi Müzeyyen Topçu Tan

Seyahat etmek bir tutkudur. Gezginler seyahat edecekleri şehirleri ilgi alanlarına göre seçer. Kimi kültür ve sanat ağırlıklı şehirleri tercih ederken, kimi tarih kitabından çıkmışçasına eski şehirleri, kimi plajları veya göz kamaştırıcı manzaraları olan şehirleri, kimi ise gastronomi şehirlerini gezer… Eşim Ömer Tan ile gezginlik mertebesine ulaştık diyemesem de fırsat bulduğumuzda yeni yerleri keşfetmeyi severiz. Bu bazen bir seminer için yaptığımız seyahattir bazen de akraba veya arkadaş ziyareti… Gittiğimiz gezilerde şehirlerin dokusunu keşfederken vaktimiz elverdiğince müzeleri, sanat galerilerini, tarihi mekanları ziyaret eder, yemek ve müzik kültürlerini inceleriz. ‘Söz uçar yazı kalırmış’, dolayısıyla ben de biriktirdiğimiz bu anılar uçup gitmesin diye yazıyorum. Gezi yazılarım siz değerli Kocaeli Life okurlarına bir nebze olsun rehber oluyorsa, ne mutlu bana… Osijek’i keşfetmeye hazırsanız, başlıyorum anlatmaya… Keyifli okumalar.

***

Hırvatistan (Resmi adıyla Hırvatistan Cumhuriyeti); Orta Avrupa, Balkanlar ve Akdeniz’in kesişme noktasında bulunan, parlamenter sistemle yönetilen bağımsız bir devlet. Bosna- Hersek, Macaristan, Karadağ, Sırbistan ve Slovenya ile sınırı olan Hırvatistan, Yugoslavya’nın dağılmasıyla 1991’de bağımsızlığını ilan etti ve bağımsızlığını kazanabilmek için Sırp kontrolü altındaki Yugoslav Halk Ordusu ve yerel Sırp güçleri ile 4 yıl boyunca savaştı. Başkenti Zagreb olan Hırvatistan, 20 idari bölgeden oluşuyor. Osijek şehri bu bölgelerden Osijek-Baranja bölgesinde bulunuyor. Bölgenin idari, mali ve endüstriyel merkezi ve Hırvatistan’ın dördüncü büyük şehri. Osijek tarih boyunca; nehir kenarı olması sebebiyle ulaşımın, ticaretin kolay olması ve doğal güzelliğiyle –ki hala metrekare bazında baktığınızda yeşil alanı oldukça fazla- birçok medeniyetin tercih ettiği bir bölge olmuş. Tuna Nehri’nin bir kolu olan Drava Nehri’nin kıyısına kurulan şehre ilk yerleşimin M.Ö. 4. yüzyılda İliryalılar, daha sonra Keltler tarafından yapıldığı biliniyor. Sonrasında Romalılar tarafından koloni yerleşkesi olarak yönetilmiş. Romalılar dönemindeki ismi Mursa olarak geçiyor. 1353-1472 döneminde şehrin malikleri Macar soylularıymış. Bu ailelerin soyu tükenince 1493’te şehir Macar Krallığı başkenti Buda’da bulunan bir rahibe manastırına geçmiş. Şehrin Macarca ismi Eszek olmuş. Osmanlılar, 1526’da Mohaç Seferi sırasında Uyluk kuşatması ile şehri savaşmadan teslim almış ve 150 yıldan fazla hüküm sürmüş. Osmanlı zamanında şehir Ösek ismini almış. 1687’de Avusturyalılar tarafından ele geçirilen şehir Avusturya İmparatorluğu’nda ‘Özgür Kraliyet Şehri’ ilan edilmiş. Bu sefer ismi Almanca Esseg olmuş. Avusturyalılar şehrin Osmanlı niteliğini yok edip, Osmanlıları ve Katolik olmayan Macarları bu şehirden uzaklaştırıp yerine Almanca konuşan göçmenleri ve Katolik Hırvatları yerleştirmiş. İmparatorluğun çöküşünden sonra ise Sırplar, Hırvatlar ve Slovenler Krallığı’nın bir parçası ve sonrası kısa keseyim Yugoslavya’nın dağılmasıyla Hırvatistan… İnsanın yazarken kafası karışıyor. ‘Kimler geldi, kimler geçti’ şarkısı tam bu şehre göre. Osijek, kelime olarak su seviyesinin düşmesi anlamına gelen Hırvatça bir kelime olan ‘oseka’ dan türemiş. Şehrin gelgitler nedeniyle bataklık sularının altında kalmasını engellemek amacıyla yüksek bir zeminde konumlandırılması nedeniyle bu isim verilmiş.  Aslında şehrin isminin hangi dilde ya da ne olduğu değil de şehirde yaşayan insanların çektiği sıkıntıyı düşündüm. Gerçi bizde de iktidar değiştikçe, sokakların ismi değişiyor ama şehrin isminin yanında şehri yöneten ülkelerin değişmesi vahim bir durum olsa gerek!

Nasıl gidilir?

Biz Osijek’e Macaristan’ın Szeged şehrinden, arabayla günübirlik gittik. Bildiğim kadarıyla İstanbul’dan Osijek’e direkt uçuş yok, Zagreb’ten aktarmalı gidiliyor. Sırf Osijek’i görmek için seyahate çıkar mısınız bilmem ama Zagreb’e gidip, oradan tekrar uçağa binmek yerine, zamanınız müsaitse otobüs ya da trenle geze geze ya da Hırvatistan’a komşu ülkelerden birine yaptığınız seyahat esnasında trenle ulaşabilirsiniz. Biz Szeged’den yaklaşık 3 saat uzaklıkta olan şehre, yol yapımı sebebiyle 4- 4,5 saatte varabildik. Bu gecikmeyle programımızda biraz aksama olsa da 1-2 eksik dışında genelde görmek istediğimiz yerleri görebildik. Osijek’i tam manasıyla keşfetmek için 2 gün ayırmanız yeterli.

Para birimi

Hırvatistan’ın para biriminin Kuna (HRK) olduğunu arabamızı park ederken hatırladık. AB üyesi olduğu için euro kullanılıyor zannediyorduk. Halbuki daha önce Hırvatistan’ın Dubrovnik şehrine gitmiştik ama orada euro ve kredi kartı ile gereksinimlerimizi karşıladığımız için hiç Kuna almamıştık. Yoldan geçen bir kadına parayı nerede çevireceğimizi sorduk ama ne İngilizce ne Macarca biliyordu. Otomata park parasını attı. Euro vermek istedik kabul etmedi, çok şaşırdık. Belki laf anlatana kadar parayı vermek kolayına geldi belki de atalarından miras Osmanlı kültürü vardı, kim bilir? Biz de ona yiyecek ve içecek ikram ettik. Farklı dillerde konuşulsa da vücut diliyle de anlaşılabileceğinin bir örneğini daha yaşayarak Osijek halkı hakkında ilk izlenimlerimiz olumlu oldu. Karşılıklı şükran ve teşekkür sözcükleri ile şehir merkezine doğru yürümeye başladık. Şehir, tarihi korunmuş Tvrda, Retfala ve Visnjevac bölgelerinden oluşuyor. Tarihi bölgenin ve şehir merkezinin birçok caddesi araç trafiğine kapalı. Şehir içi toplu taşıma çoğunlukla tramvaylarla sağlanıyor. Biletlerini otomatlardan ya da tramvayın sürücüsünden satın alabiliyorsunuz.

Bir başka seçenek ise bisikletle dolaşmak. Hırvatistan’da da gezdiğimiz diğer Avrupa şehirlerinde olduğu gibi her zaman gıpta ile anlattığım şehrin tamamını çevreleyen geniş bisiklet yolları var. Mimarisi güzel bir şehirde gezmek, tıpkı bir müze ya da sanat galerisinde gezmekten farksızdır. Yürüdüğünüz sokaklar, gördüğünüz binalar bir eserdir adeta. Her binanın önünde durup en ince ayrıntısına kadar incelemek istiyor insan. Mimar değilim ama nedense estetik veya sıra dışı binalar ilgimi çekmiştir hep, hele bir de eskiyse... Belki de başkasını hiç cezbetmiyordur; onun da merakı marka çantaların, mücevheratların olduğu vitrinlerdir. Ezcümle; eğer mimariye meraklıysanız ve fotoğraf çekmeyi de seviyorsanız, Osijek’te fotoğrafını çekeceğiniz çok sayıda mimari yapı bulabilirsiniz. Şehir ciddi savaşlara maruz kalmasına rağmen binaların fazla hasar görmemesi, mimari dokunun bozulmaması büyük bir şans. Gerçi yıkılsa da muhtemelen aynısını inşa ederlerdi. Zaten okuduğum bir makalede Hırvat Koruma Enstitüsünün binaları sistematik olarak takip ettiğini, restorasyonu yapılacak evler için arşivlerdeki belgelere bakarak, duvarlardaki sıva ve boya tabakalarını bile sondajlayıp her şeyi eskine birebir uygun yaptırdığını öğrendim… Şehirde; zenginlerin şatafatlı Art Nouveau evlerinin yanı sıra orta halli ya da yoksullara ait olduğu belli olan sade evler de derme-çatma değil, cetvelle çizilmiş kadar düzgün ve ahenkli. Bu da şehre verilen değeri gösteriyor. Yeni tarz binalar da- çok estetik değiller belki ama- arada kaynıyor. Bizim şehirlerdeki gibi keşmekeş içinde değiller en azından... Yüzyıl önce şehri planlayanların bugün yapılmışçasına geniş caddeleri tasarlaması, ne kadar vizyoner olduklarını gösteriyor ayrıca. Trafik sıkışıklığı yok, sakin, hava da uygunsa gez gezebildiğin kadar. Hava demişken bölgede hava yazları ılık, kışlar soğuk ve karlı geçiyor. Hava yıl boyu parçalı bulutlu. Yazları ortalama sıcaklık 29°C, nadiren 34°C’nin üzerine çıkıyor. Kışları ortalama -3°C, nadiren -10°C’nin altında olabiliyormuş. Biz sonbaharda gitmiştik. Hava sıcaklığı iyiydi ama hava pusluydu ki zaten yıl boyu parçalı bulutlu diye belirtmiştim.

Gillming- Hengl Evi

Osijek’in, Barok ve Art Nouveau tarzında inşa edilen binaları, kültürel miras niteliğinde. Şehrin planlanması, 1900’lü yılların başında Viyana ve Münih’te eğitim görmüş Osijekli mimar ve inşaatçılar tarafından yapılmış. Projede Avusturyalı ve Macar tasarımcılar da yer almış. Özellikle Europska avenija (Avrupa Caddesi)’deki görkemli evleri dönemin sanayicileri, toprak sahipleri ve ünlü avukatları yaptırmış. Proje başladıktan sonra tüm binalar üç yıl kadar kısa bir zamanda inşa edilmiş. O zamanın teknolojisini düşününce bu kadar kısa zamanda bu kadar estetik ve günümüze kadar sağlam kalan binaların yapılması şaşırtıcı. İnşa edilen ilk ev 1904’ten kalma Nayer evi, sonuncusu ise 1906’da tamamlanan Gillming-Hengl evi. Ev Viyanalı mimar Gotthilf tarafından tasarlanmış. Her evin bir hikayesi, bir yaşanmışlığı var elbette. Ben en çok Schmidt evini beğendim ama araştırdığımda en çok karşıma çıkan ‘Gillming- Hengl evi’ oldu. En son yapılan ev olduğu için mi, en çok tanınan aile olduğu için mi, yoksa politik sebeplerden dolayı mı bilmiyorum. Gillming ailesi bu sarayvari evi kızları Matilda’ya düğün hediyesi olarak vermiş (Tam bu noktada ‘Ne şanslı insanlar var’ diye düşünüyor insan). Zamanın ünlü avukatı ve noteri Dr. Vjekoslav Hengl (Daha sonraları belediye başkanlığı da yapmış) ile evlenen Matilda, eşiyle birlikte partizan hükümetin evi kamulaştırdığı 1945’e kadar burada yaşamış (Aslında o kadar da şanslı değilmiş ama yine de 40 yıl az zaman değil). Günümüzde şehir ve üniversite kütüphanesi tarafından işletiliyor.

Tvrda (Kale)

Hırvatistan’daki en iyi korunmuş ve en büyük Barok yapı topluluğu olan Tvrda, Drava Nehri’nin kıyısında inşa edilmiş bir Habsburg (Avusturya Hanedanı) Yıldız Kalesi. Yıldız kaleler; eski tip tahkimatlara göre daha alçak ama daha kalın surlara sahip olan yıldız şeklinde yapılan ve kuşatılması çok zor olan kaleler. Yapımına 1687’de başlanan kalenin, 1735’te iç şehri tamamlanmış. Osmanlı İmparatorluğu sınırındaki en büyük ve en gelişmiş Habsburg kalesi olan bu kalenin 1920’lerde duvarları ve tahkimatlarının çoğu yıkılmış. Hırvatistan Bağımsızlık Savaşı sırasında da önemli hasarlar alan kalenin iç kısmı bozulmamış durumda ve şu anda kiliseler, müzeler, okullar, kamu kuruluşları, çok sayıda bar ve restorana ev sahipliği yapıyor. Dünya Anıtlar Fonu tarafından 18. yüzyıl barok idari, ticari ve askeri şehir merkezinin benzersiz bir örneği olarak tanımlanan kale, UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde.

St. Michael’s Church (Aziz Michael Kilisesi)

Aziz Michael, eski şehir Tvrda bulunan bir Roma Katolik kilisesi. 1725’te Cizvitliler, Osmanlı döneminde inşa edilen Kasımpaşa Camii’nin temelinin üzerine inşa etmeye başlamışlar. 1750’de kilise Aziz Michael’a ithaf edilmiş ve 1768 yılında yapımı tamamlanmış. 1991’de, Bağımsızlık Savaşı sırasında kilise hasar görmüş ancak 1999 yılında restore edilmiş. Kilisenin yedi sunağı var. Mohaç Meydan Muharebesinden önce yani manastır ve malikane sahiplerinin sömürgeciliği döneminde yoksullaşan ve bakımsız hale gelen Osijek, Osmanlılar tarafından alınınca imar ve inşa edilip tipik bir Balkan Osmanlı şehri haline dönüştürülmüş. Yapılan birçok cami, tekke, okul ve diğer eserlerin olduğu biliniyor ancak günümüzde yerleri tespit edilemiyor. Bunun bir sebebi de camilerin bir kısmının kiliseden çevrilmesi ve 1683’den sonra bölge kaybedilince camilerin tekrar kiliseye çevrilmesi veya hasar görüp yıkılması olabilir. St. Michael Kilisesi bu örneklerden biri.

Ante Starcevic Square (Ante Starcevic Meydanı)

Şehrin merkezinde bulunan önemli caddelerin kesişme noktasında bulunan meydan, Hırvat ulusunun babası olarak anılan siyasetçi ve yazar Ante Starcevic’in adını taşıyor. Halk dilinde Trg (kare) olarak adlandırılan meydan araç trafiğine kapalı, sadece tramvay çalışıyor. Meydanda Ante Starcevic’in heykelinin yanında bank amacıyla yapıldığını düşündüğümüz Gradani (Vatandaşlar) adlı heykel ve su gösterilerinin yapıldığı fıskiyeler var.

Cathedral of St. Peter and St. Paul  (Aziz Peter ve Aziz Paul Kilisesi)

Kilise, Dakovo (Osijek’e uzaklığı 37 km uzaklıkta bir şehir) Piskoposu Josip Juraj Strossmayer’in girişimiyle 1898 yılında inşa edilmiş. Neo-Gotik bir yapıda inşa edilen katedral, Dakovo-Osijek Roma Katolik Başpiskoposluğunun eş-katedrali ve önemli bir kutsal yapı. Kırmızı tuğla ile yapılan bina, görkemli yapısıyla dikkat çekiyor. 90 metrelik çok katmanlı kulesi ile katedral Zagreb’den sonra Hırvatistan’ın en yüksek binası ve şehrin simge yapılarından biri.

Drava Nehri sahil yolu

Nehir boyunca, restoranlar ve kafelerin bulunduğu bir yürüyüş yolu var. Yaz aylarında nehir kıyısından nehre girmek isteyenler için bir plaj düzenlenmiş. Dinlenmek, piknik yapmak ve sakin bir yer arayanlar için mükemmel bir seçenek. Ancak yaz aylarında şehirde sivrisinek istilası oluyormuş. Bataklık olunca normal tabii. Ne demiş atalarımız ‘Her güzelin bir kusuru vardır.’

Pedestrian Bridge (Pedestrian Köprüsü)

Drava Nehri üzerindeki ilk köprüyü kimler yaptı bilmiyorum ama en ünlüsünü Kanuni Sultan Süleyman yaptırmış. 1566’da Macaristan’daki Zigetvar Kalesi’ni fethetmek amacıyla çıktığı sefer sırasında Darda ve Osijek şehirleri arasındaki Drava Nehri’ni ve geniş bataklığı kısa zamanda ve güvenli bir şekilde geçebilmek için mavnalar üzerine kurulmuş ahşap bir köprü inşa ettirmiş. Mimar Sinan tarafından projelendirilen 1566-1686 yılları arasında hizmet veren köprünün tahminen 6.5- 8 km uzunluğunda, 5.5 -10 metre genişliğinde olduğu tarihi kaynaklarda yer alıyor. İstanbul’dan Budapeşte’ye giden yolu kısaltan ve Sultan Süleyman Köprüsü olarak anılan köprü, o dönemde dünyanın sekizinci harikası olarak adlandırılmış (Batılılar Kanuni’ye boşuna ‘Muhteşem Süleyman’ dememişler). Mimar Sinan’ın bir dahi olduğunu biliyordum ama yine de 8 km. uzunluğundaki bir köprünün 17 gün gibi kısa zamanda inşa edildiğini öğrendiğimde, şaşırmaktan kendimi alamadım. Avusturyalılar 1686’da bölgeyi geri aldıklarında, Osmanlıdan korktukları için köprüyü ne yazık ki yakmışlar. Sadece tarih sayfalarındaki çizimlerde kalan köprüye ait kalas parçalarını 2008 yılında, balıkçılar tesadüfen bulmuş. Uzun araştırmalardan sonra bu parçaların Süleyman Köprüsü’ne ait kalıntılar olduğu anlaşılmış. 2013’te şehrin ekonomisini canlandırmak amacıyla köprünün bir bölümünün tekrar inşa edilmesi kararı alınmış ama son durumla ilgili güncel haber bulamadım. Kanuni Köprüsünün ihtişamından bahsettikten sonra Pedestrian Köprüsü sönük kalacak, zaten ziyaretçilerin de pek ilgisini çekmiyor ama şehirde yaşayanlar için önemli bir köprü. Yayaları karşı yaka ile buluşturan köprüyü geçtikten sonra Osijeklilerin sosyalleşme alanlarından birine ulaşıyorsunuz, yemyeşil bir doğa ve sessiz sakin büyük bir parkla kucaklaşıyorsunuz.

Nerede kalınır?

Osijek’e günübirlik gittiğimiz için otelleri araştırmamıştık ama tekrar gidersek tarihi binalarda hizmet veren otellerden birinde kalmak isterim. Popüler oteller turistler için şehrin en ilgi çekici yerlerinin bulunduğu Gornji Grad ve Tvrda’da yer alıyor. İki kişiden fazlaysanız son yıllarda yaygınlaşan airbnb’den ev kiralamak daha ekonomik olabilir.

Yeme-içme

Geniş bir mutfak kültürüne sahip olan Hırvatistan’ın lezzetleri, Türk mutfağına yakın. En çok tüketilenlerin başında ‘peka’ denilen yemek geliyor. Odun ateşinde pişirmek manasına gelen peka toprak ya da çelik kaplarda pişirilen patatesli, biberli et veya balık (güveç). Biber dolması, sarma, gözleme gibi bizim mutfağımızdaki yemeklerin dışında; farklı balık çeşitleri ile domatesin kısık ateşte kendi suyu ile pişirildiği balık yahnisini (brudet), özellikle kış aylarında mısır ve fasulye gibi malzemelerle yapılan çorbayı (manestra) deneyebilirsiniz. Tatlılarda ise en popüler olanı ülkeye Slovenya‘dan gelen ve kısa zamanda bölgenin en sevilen yiyecekleri arasına giren ‘strukli’ diyebiliriz. Süzme peynir ve ekşi krema ile yapılan bu lezzetli tatlıyı birçok kafede bulabilirsiniz. Hatta sadece bu pastayı satan kafeler ve bizim böreğimize benzeyen çok lezzetli böreklerin satıldığı küçük büfeler var. Gurmeler için yüzen restoran ve kafelerde yerel balıkçıların tuttuğu taze balıkları önerebilirim. Porsiyonlar genelde büyük ve doyurucu, siparişlerinizi verirken dikkate alın. Hırvatistan’ın içecek kültürü Antik Yunan’a kadar gidiyor. Rakija denen konyak, dünya çapında ün yapmış. Çeşitli meyveler, çerez veya ökse otu ile tatlandırılan konyak ülkede en çok tüketilen içkilerden. 300’den fazla kalite onaylı şarap üretim tesisine sahip olan ülkede ayrıca alkollü, alkolsüz bira, çeşitli meyve likörleri de üretiliyor. Alkollü içeceklerin yanı sıra Türk kahvesi, espresso, süt ile yapılan kahveler, bitki çayları da yaygın olarak tüketiliyor. Şehir geç saatlere kadar eğlenmeyi sevenler için pek uygun değil. Çok sayıda bar ve gece kulübü var ama mekanlar erken saatlerde kapanıyor. Tarihi bölgede yer alan barlar saat 23.00’e kadar açık.

Alışveriş

Hırvatistan, Dalmaçya kıyılarındaki turistik yerler haricinde diğer Avrupa ülkelerine göre daha ucuz bir ülke. Osijek alışveriş için en iyi Hırvat şehirlerinden biri olarak biliniyor. Kapucinska Caddesi, şehrin ana alışveriş merkezi diyebiliriz. Burada ucuzdan pahalıya çeşitli fiyat skalasına sahip mağazaları bulabilirsiniz. Dünya markalarının satıldığı özel butikler, büyük alışveriş merkezlerinin yanı sıra markalı ürünleri uygun fiyata alabileceğiniz outlet mağazaları, özgün hediyeliklerin, geleneksel el sanatlarının satıldığı küçük dükkanlar ve çiftçi pazarları bulunuyor. Şehrin ana meydanındaki yerel pazarda popüler yöresel ürünleri ve içkileri alışveriş merkezlerinden çok daha ucuza satın alabilirsiniz. Yöresel ürünleri yine merkezdeki Konzum adlı süpermarkette bulabilirsiniz.

Gitmeden önce bilmeniz gerekenler

*Hırvatistan’da geçmiş yıllarda hırsızlık, kapkaç gibi gibi olaylarla karşılaşılıyordu ancak günümüzde bu tür olaylara nadir rastlanıyormuş. Yine de dikkatli olmak lazım.

*1991-1995 yılları arasında yaşanan savaştan dolayı halen mayından arındırılmamış bölgeler mevcutmuş. Bu nedenle, Hırvatistan’dan geçerken ana güzergâhlardan ayrılınmaması tavsiye ediliyor.

*1 Ekim- 1 Nisan döneminde gerçekleştirilen seyahatlerde seyir halindeki araç farlarının açık olması zorunlu. Aksi durumda 300 Kuna cezası var.

*Konaklama yerlerinde ve benzin istasyonlarında çoğunlukla sadece Hırvat Kunası kabul ediliyor ama uluslararası kredi kartlarının tamamı Hırvatistan’da kullanılabiliyor.

* Hırvatistan AB üyesi ama Schengen üyesi değil. Schengen vizeniz çift girişli veya multi giriş hakkınız varsa Hırvatistan’a giriş yapabilirsiniz. Tek girişli Schengen vizeniz varsa, Hırvatistan vizesi almanız gerekir. Hırvatistan’da kapı vizesi uygulaması da mevcut değil. Hususi pasaport (yeşil) ve diplomatik pasaportlar vizeden muaf… Aslında yazacak çok şey var ama ne yazık ki bana ayrılan sayfanın sonuna geldim. Başka bir seyahatte görüşmek üzere, sağlıkla kalın.

* Yazıyı yazdığımda Hırvatistan Schengen üyesi değildi. 1 Ocak itibarı ile Hırvatistan diğer Schengen ülkeleri ile  kara ve deniz sınırlarındaki kontrolleri kaldırdı. Havalimanlarındaki kontrolleri ise 26 Mart itibarı ile kaldıracak. 28 yıldır kullandıkları para olan kunaları da imha edip euroya geçecekler.