Ege’de güneşin en güzel battığı zümrüt ada: Midilli

Hazırlayan: Diş Hekimi Müzeyyen Topçu Tan

Geçtiğimiz haziran ayının 3. haftası uzun zamandır gitmeyi planladığımız Midilli Adası’nı ziyaret ettik. Ayvalık’a çok yakın olması sebebiyle o civarlarda yaşayan arkadaşlarımızın bayram tatillerini ya da hafta sonlarını geçirmek üzere Midilli’ye gittiklerini görünce, “Bir sonraki tatilde mutlaka Midilli’ye gidelim” dedik yıllarca ama bu düşüncemizi bir türlü hayata geçiremedik. Tabii dünyayı kasıp kavuran pandeminin hayatımıza girmesi de bunda etkili oldu. Eğer bu yaz da fırsat yaratmazsak yine ertelenecekti, artık Midilli’yi keşfetmenin zamanı gelmiş de geçiyordu. İnternetten turları araştırmaya başladım. Daha önce gerek kültürel gerekse deniz tatili için birkaç Yunan adasına gitmiştik. Kimi bir hafta kimi iki gün olan bu seyahatlere çıkmadan önce gezilecek görülecek yerleri tespit edip ona göre program yapar, adada araç kiralar ya da kendi aracımızla giderdik. Turla gidince rehberin belirlediği yerlerde yemek yemek, kahve içmek veya alışveriş yapmak, onun kararlaştırdığı saat kadar kalmak vb. bize keyif vermiyor açıkçası. Hele grupta uyumsuz insanlar olursa… Bu sefer baktık ki seyahat için ayıracağımız gün sayısı az, ada büyük ve adanın gezilecek yerlerini çalışmak için zaman yok, kendi imkanlarımızla gitmek mantıklı değil. Bu nedenle seyahat acentesi ile gitmek daha pratik olacak diye düşündük. Fakat biraz tereddütlüydük “Ya oteli beğenmezsek ya da herhangi bir problem yaşarsak ne yaparız” diye. Sonra “Hoşumuza gitmezse gruptan ayrılır kendimiz gezeriz ya da en kötü ihtimalle atlarız feribota geri döneriz” diye düşündük ve turla gitmeye karar verdik. Kararımızdan hiç pişman olmadık. Hem tur çalışanları çok ilgili hem de rehberimiz bilgiliydi. Tur sakinleri de uyumlu olunca güzel bir 3 gün geçirdik. Adanın gezilmesi görülmesi gereken birçok yerine gittik. İtiraf etmek gerekirse biz 3 günde Midilli’yi bu kadar detaylı gezemezdik. Bizim tur 3 gün 2 geceydi ama 2 gün ve 1 gece veya günübirlik turlar da mevcut. Turla gitmeyecekseniz eğer mutlaka ya kendi aracınızla ya da araç kiralayarak adayı gezmelisiniz.

Midilli’ye giden feribot Ayvalık Limanı’ndan sabah 09.00’da kalkıyor. Gümrük işlemleri, liman vergisi vb. için saat 08.00’de limanda olmak gerekiyor. Biz yollarda sorun olur, trafik olur diye erken yola çıkınca sabah 06.00’da Ayvalık’taydık. Asıl düşüncemiz Ayvalık’a bir gece önce varıp geceyi orada geçirmekti ama işlerimiz nedeniyle ayarlayamadık. Bu nedenle gezimizin ilk günü bizim için biraz yorucu geçti. Midilli’yi nam-ı diğer Lesvos’u keşfetmeye hazırsanız; başlayalım.

***

Ege Denizi’nin kuzeydoğusunda bulunan Midilli (Yunanca Lesvos), Yunanistan’ın Girit ve Eğriboz’dan sonra en büyük üçüncü adası. Sakız ve Limnos Adalarının arasında bulunan ada, Türkiye’nin Ayvalık ile Dikili ilçelerine Yunanistan’ın ana karasından daha yakın konumda. 400 kilometre kıyı şeridine sahip olan ada; yemyeşil dağları, temiz plajları ve çekici körfezleriyle göz dolduruyor. M.Ö. 3000 yılında başlayan tarihiyle Yunanistan’ın en eski şehirlerinden biri olan adada tarih boyunca; Antik Yunan, Pers, Roma, Bizans, Ceneviz, Osmanlı ve Yunan egemenliği hüküm sürmüş. Fatih Sultan Mehmet tarafından 1462’de Osmanlı topraklarına katılan ada, I. Balkan Savaşı sonrası Yunanistan’a bırakılmış (30 Mayıs 1913). 1922 yılında yapılan mübadele ile adadaki Türk nüfus Anadolu’daki Rum nüfus ile yer değiştirmiş. Midilli Adası’nın asıl ismi olan Lesvos (Lesbos diye okunuyor), Osmanlı döneminde Midilli adını almış ve Türkler tarafından hala aynı isimle anılıyor.  Midilli, ünlü Yunan şairleri Alcaeus ve Sappho’nun memleketi. Barbaros Hayreddin Paşa, Oruç Reis, Hüseyin Hilmi Paşa ve Cemal Paşa da Midilli Adası’nda doğmuş.

Mytiline (Midilli)

Ayvalık’tan, Dikili ya da Foça’dan kalkan teknelerin yanaştığı yer başkent Mytiline (Midilli). Ayvalık’tan feribotla 1.5 saat süren bir yolculuktan sonra Mytiline’ye varılıyor. Bizim yolculuğumuz katamaran (birbirine bağlanmış iki tekneden oluşan deniz taşıtı) ile olduğu için 45 dakika sürdü. Gümrük işlemlerinden sonra sahilde bir kafede mola verdik, sonra şehir turuna başladık.

Yunanistan’ın Kuzey Ege coğrafi bölgesinin ve Midilli’nin başkenti olan Mytiline şehir turuna Ermou Caddesi’ni gezerek başladık. Caddenin bulunduğu konum ‘Merkez Çarşı’ olarak adlandırılıyor. Caddenin başlangıcında şehrin sembolü olan ve adaya ayak bastığınız anda tüm heybetiyle dikkat çeken Midilli’nin en tanınmış kilisesi Agios Therapon Kilisesi ile karşılaşıyorsunuz. Lesvoslu mimar Argiris Adalis tarafından inşa edilen kilise, kubbesi ve dış süslemeleriyle göz dolduruyor. Ortodoks mezhebine ait bu kiliseye (Yunanlıların yüzde doksanından fazlası Ortodoks) ve diğerlerine kolsuz kıyafetler, şort, şapka ve güneş gözlüğü ile girilemiyor. Şapka ile girilmemesinin sebebi; şapkanın ikonaların başını çevreleyen Tanrı’dan alınan gücü, ışığı, barış ve mutluluğu ifade eden haleye benzetilmesiymiş.

Rehberimiz kilisenin tarihini anlatırken gelip geçen ada sakinlerinin rehberi Türkçe selamlaması ilgimizi çekti. Kilisenin içini de ziyaret ettikten sonra sağlı sollu küçük dükkanların, esnafların olduğu caddeyi gezerken karşımıza Catholic Church of the Assumption of Virgin Mary (Bakire Meryem Katolik Kilisesi) çıkıyor. Yunanistan’da az sayıdaki Katolik kiliselerinden biri olan bu kiliseyle ilgili bilgi aldıktan sonra caddede yürümeye devam ediyoruz (Cadde deniyor ama dar sokak demek daha doğru olur sanırım). Rehberimiz binaların arasında ferforjelere asılmış olan baş fener ve diğer fenerlere dikkatimizi çekiyor. Eskiden sokak bu fenerlerde zeytinyağı yakılarak aydınlatılıyormuş. Bu arada yürüdükçe binaların duvarlarında grafiti çalışmaları görüyoruz.

Bir müddet ilerledikten sonra karşımıza çan kulesiyle dikkat çeken gotik tarzda inşa edilmiş Saint Athanasius Ortodoks Metropolitan Kilisesi çıkıyor. Bu kiliseye kadar olan bölüm eskiden Hristiyan mahallesiymiş, bundan sonra eski limana kadar olan bölgede ise Müslümanlar yaşıyormuş ki zaten Osmanlı döneminde yapılmış Yeni Camii ile karşılaşıyoruz.

Yan sokakta ise Çarşı Hamamı var. 1825’te yapılan Yeni Camii, 1900’de Agios Therapontas Kilisesi inşa edilene kadar şehrin en büyük binası imiş. İsmi yeni ama cami ve külliyesi çok bakımsız kalmış, demir kapı ile kapatılmış, restore edilmeyi bekliyor. Mübadeleden sonra adada Türk kalmamış, rehberimizin dediğine göre adada şu anda sadece 5-6 Türk yaşıyormuş. Yola devam edip, Korint nizamı ile yapılmış ama fazla gösterişli olmayan hükümet konağını sağ tarafta bırakarak sahile ulaşıyoruz. Sol tarafta duvar ve demir parmaklarla çevrilmiş Helenistik dönemden kalan ticari stoasının* kalıntıları bulunuyor.

Biraz ileride ise yeni restore edilen, Fatih Sultan Mehmet’in annesi için inşa ettirdiği Valide Sultan Camii görünüyor. Adanın büyük bölümüne elektrik sağlayan termik santralin iki bacasının olduğu yerde ise 1462’de Fatih Sultan Mehmet’in adayı fethetmek için otağını kurduğu merdivenlerle çıkılan kule gibi yer var. “Kula” ya da Fetih Camii olarak adlandırılıyor.  Tarihi liman kalıntılarını ve Akdeniz’in en büyük kalelerinden biri olan Midilli Kalesi’ni geride bırakarak otobüsümüze binip, şehrin 6 km kuzeyinde olan Panagiouda’ya gitmek üzere yola koyuluyoruz.

Panagiouda

Küçük bir limanı olan şirin bir balıkçı köyü, Panagiouda. Köyde Meryem Ana’ya adanmış beyaz kubbeli heybetli bir kilise ve küçük pembe bir kilisenin yanı sıra eski çeşmeler, şirin evler ve pansiyonlar var. Sahil boyunca sıralanmış restoran ve tavernalarda taze deniz mahsulleri yiyebilir, kafelerde dinlenip çay, kahve keyfi yapabilir, aynı zamanda yüzebilirsiniz. Panagiouda, sakin tatil isteyenler için ideal bir lokasyon. Sahilin sonunda eskiden büyük olasılıkla zeytinyağı imalathanesi olduğunu düşündüğümüz, yıkılmaya yüz tutmuş tuğla ve taştan yapılmış binalar var. Restore edilseler çok güzel olur ama ne yazık ki terk edilmişler.   

Agiasos (Ayasos)

Öğle yemeği için ayrılan sürenin ardından Barbaros’un memleketi Gera Körfezi’nden geçip adanın güneyindeki geleneksel dağ köylerinden biri olan Agiasos (Ayasos)’a varıyoruz.

Binlerce zeytin, çınar, kestane ağacının bulunduğu yemyeşil köyde adanın en eski kiliselerinden biri olan Meryem Ana Kilisesi’ni ziyaret ediyoruz. Agiasos’a özgü tahta oyma mobilya, seramik ve dantel işlerinin sergilendiği şirin çarşısını gezip alışveriş yaptıktan sonra meydanda mor salkımlı asmaların altındaki şirin kafelerde oturup, kumda pişen kahvelerimizi yudumlarken, günün yorgunluğunu atıyor ve otelimize doğru yola çıkıyoruz. Dolu dolu geçen tüm günün ardından şehir merkezindeki tavernalardan birinde Yunan müziği ve dansları eşliğinde akşam yemeği yiyoruz. Yunan müziği dediğime bakmayın çoğunun melodisi bizim şarkı ve türkülerimizin melodisi. Zaten şarkıların bazılarını da Türkçe okuyorlar. Beş yüz yıla yakın birlikte yaşadığımız için kültürlerimiz de birbirine karışmış neticede…

Neredeyse hiç uyumadan sabahın köründe Ayvalık’a gidip tüm gün dolaşıp, gece yarısına kadar oturunca, “sabah erken kalkamayız, programı kaçırırız herhalde” diye düşündük ama kalktık. Kahvaltımızı yapıp, otobüste yerimizi aldık. Şaşırtıcı ama herkes zamanından önce geldi ve tam zamanında saat 09.00’da yola koyulduk. İstikamet; Midilli’nin en güzel denizinin ve aynı zamanda fosil ormanlarının olduğu batı bölgesindeki Sigri ve Eresos…

Sigri’ye varmadan önce Kalloni şehrine yakın Limonos Manastırı’nda mola veriyoruz. Manastır, 1526 yılında Aziz Ignatios Agallianos tarafından kurulmuş. Önemli dini emanetleri ve ikonaları muhafaza ediyor. Ayrıca 2 bin 500’den fazla ciltli kitap ve 450 el yazması, Yunan ve Osmanlı belgelerinin olduğu zengin bir kütüphanesi bulunuyor. Geniş bir alana yayılmış manastırın çevresinde 40 kadar küçük kilise (şapel) var.

Manastırın dışında kilise yararına çalışan kafede biraz soluklandıktan sonra bol virajlı dağ köylerini aşarak Sigri’ye ulaşıyoruz.

Sigri

Adanın batı ucunda kurulmuş küçük bir balıkçı köyü olan Sigri, eşsiz manzaraları ve doğal güzellikleriyle dikkat çekiyor. Midilli’den 94 km uzaklıkta olan köyün karşısında Nisiopi isimli küçük bir ada bulunuyor. Bu ada sayesinde tarih boyunca bölge korsan saldırılarından doğal olarak korunmuş. Bölge volkanik bir bölge olduğu için yanardağ faaliyetleri bitki örtüsünü yok etmiş. Adanın doğu bölgesindeki zeytinlikleri, orta bölgesindeki çam ormanlarının yeşilliğini burada göremiyorsunuz.

Sigri /Eresos / Antissa üçgeninde, 20 milyon yıl önce oluşmuş, dünyada çok az örneği olan fosil ormanlarından biri olduğu keşfedilince, 15 bin hektarlık alan UNESCO tarafından koruma altına alınmış. Aynı zamanda Dünya Mirası Listesi’nde olan alan, jeopark olarak da tescillenmiş. Yapılan arkeolojik kazılarda hala fosil ağaçlar çıkarılıyor. Bölgeye giderken yol yapımları esnasında ortaya çıkan ve koruma altına alınan fosil ağaçları görebiliyorsunuz. Lesvos Fosil Orman Doğal Tarihi Müzesi’ni ziyaret ederseniz adadaki milyonlarca yıl önceki yaşam hakkında bilgi edinebilir, dünyanın en nadide ve ilginç jeolojik miraslarını görebilirsiniz. Müzenin girişindeki merdivenlerin etrafında fosil ağaç gövdeleri ve aromatik bitkiler gibi ada florasının örneklerini görebilir, hediyelik eşyalar satın alabilirsiniz.

Müze ziyaretinden sonra 1757 yılında Osmanlı tarafından inşa edilen adanın üçüncü büyük kalesi olan Sigri Kalesi’ni ziyaret ediyoruz. Yapımında beyaz ve kırmızı renkte taşlar kullanılan kale, bölgenin ticaret limanının korunmasında önemli rol oynamış. 1889’deki büyük depremde hasar görmesine rağmen kale hala iyi durumda ve muhteşem şehir manzarası için ziyaretçilere açık. Kaleyi gezdikten sonra kıvrıla kıvrıla inen dar ve merdivenli sokaklardan sahile iniyoruz. Şirin ve mütevazı evlerin çoğunun kepenkleri kapalı, bu yıl haziran ayının çok yağışlı geçmesinden dolayı olsa gerek sezonu henüz açmamışlar. Sahilde gördüğümüz bir çeşmede elimizi yüzümüzü yıkayıp, eski camiden dönüştürülen kiliseyi fotoğrafladıktan sonra otobüsümüzle Eresos’a doğru yola çıkıyoruz. Aslında deniz pırıl pırıl, hava da yüzmeye elverişli ama zaman yok!

Eresos

Eresos; adanın güneybatı kesiminde yer alan, yeme-içme ve eğlence konusunda çok alternatifli olduğundan, turistlerin çokça ziyaret ettiği köylerden biri.

Büyük lirik şairi Sappho’nun bu köyde doğduğu söyleniyor. Meydanda, Sappho’nun heykeli bulunuyor. Eressos merkezinden ziyade 3 km uzaklıkta olan ve Midilli’nin en güzel denizine sahip olan Skala Eresou sahiliyle tanınıyor. Denizinin güzelliği ve temizliğiyle de uluslararası bir üne sahip. Skala Eresou Koyu, volkanik kumlarla kaplı uzun kumsalı ve kristal berraklığındaki temiz suyuyla mavi bayrak almaya hak kazanmış. Öğle yemeği ve yüzme molamızı birkaç kilometre uzunluğundaki bu kumsalda veriyoruz. Mavi beyaz konseptli şirin restoranlardan birinde taze deniz mahsulleri yedikten sonra kumsalda yürüyoruz. Haziranın 3. haftası olmasına rağmen denize girmek için hava biraz serin hatta ara ara yağmur yağıyor ama yüzenler de oldu.

***

Ertesi gün yine herkes tam zamanında geldiği için saat 09.00’da yola koyuluyoruz. Bu sefer istikamet adanın kuzeyindeki: Thermi, Mandamados, Molivos, Petra… Thermi kasabasının içinden geçerken yol üzerinde Osmanlı döneminde inşa edilen dönemin en lüks oteli ve bölgeyi ünlü bir sağlık merkezi haline getiren Sarlıca Sarayı (Sarlitza Palas)’nı görüyoruz. Otelin ismi kaplıca suyunun kükürtten dolayı sarı renkte olması nedeniyle ‘sarı’ ve ‘ılıca’ kelimelerinden türetilmiş. Mübadeleden sonra kapatılan otel içler acısı durumda, restore edilmeyi bekliyor.

Mandamados

İsmi Türkçemizdeki “Manda” kelimesinden gelen Mandamados, adanın kuzeyinde yer alan süt ürünlerinin üretildiği mandıraları ile ünlü bir köy. Otobüsümüzle üretici bir firmanın dükkanının önünde durup, neredeyse satılan mamullerin tamamını aldık diyebilirim. Alışveriş sonrası Yunanlılar için çok önemli bir hac merkezi olan Taksiarhis Manastırı’nı ziyaret ediyoruz. Pazar günü olduğu için manastırın içi dışı tıklım tıklım dolu. Manastırda sadece Ortodokslar için değil, tüm insanlar için mucizeler yarattığına inanılan baş melek Taksiyarhis’in kan ve topraktan yapılan ikonu bulunuyor. Kilise aynı zamanda en büyük dilek ve adak kilisesiymiş. Manastırın girişinde bir jet uçağı anıt olarak yerleştirilmiş. Güzel ve bakımlı bir bahçesi olan manastırın çevresinde çay bahçeleri var. Burada lokmades (Bizim bildiğimiz lokma tatlısı) ve ballı yoğurt yemek rutin haline gelmiş.

Molyvos (Mithimna)

Bir sonraki durağımız tarihi ve mimarisi ile dünyaca ünlü Molyvos. Otobüs bizi şehrin en yüksek yerine kurulmuş olan kalenin yanında indiriyor. Uçsuz bucaksız muhteşem bir deniz manzarasını hafızamıza kazıyarak yavaş yavaş Arnavut kaldırımlı sokaklardan inmeye başlıyoruz. Sağlı sollu taş evlerin hepsi bakımlı, kepenkleri ve demirleri boyalı, hiçbiri diğerinin manzarasını kesmeyecek şekilde nizamlı… Sahile indikçe karşımıza butik dükkanlar çıkıyor. Seramik, magnet, bez çanta vb. alıyoruz. Denizi ve şehri kuşbakışı gören otantik bir kafe-restoranda bir kahve içimi kadar mola veriyoruz. Bıraksalar saatlerce o manzaraya karşı oturulur ama son durağımız Petra’ya gitmemiz lazım. Otobüsümüz bizi Osmanlı zamanından kalma lisenin önünde bekliyor. Son kez kaleye doğru bakıp “Buraya bir kez daha gelinir, hatta kalınır” diyoruz.

Petra

Yunanca’da ‘kaya’ anlamına gelen Petra, Molivos’a 5-6 kilometre mesafede. Şehrin tam ortasında şehre ismini veren 35 metre yüksekliğinde bir kaya ve kayanın üzerinde yer alan Panagia Glykofilousa Kilisesi ile tanınıyor. Kiliseye yüz küsur basamakla çıkılıyor. Havanın biraz bozması ve yağmurun atıştırmaya başlaması, bir de üç gün boyunca yeterince manastır gördüğümüz için sahilde yürümeyi ve çarşısını dolaşmayı tercih ettik. Sahildeki sevimli restoranlardan birinde atıştırıp, kahvelerimizi içerken yağmur iyice hızlandı. Zaten geri dönme vakti de gelmişti; bir saat sonra Midilli Limanı’ndaydık. Pasaport kontrolünden sonra ver elini Ayvalık…

Yeme- içme

“Yunan adalarında ne yenir?” denilince akla ilk gelen kuşkusuz deniz mahsulleri olur. Midilli’de de balık, kalamar, karides ve ahtapot başta olmak üzere deniz mahsulleri öne çıkıyor, özellikle Kalloni Körfezi’nden çıkan sardalyeleri çok lezzetli ve meşhur. O kadar ki her yıl ağustosun başlarında Sardalye Festivali bile yapılıyor.

Midilli, Akdeniz mutfağını en iyi temsil eden şehirlerden biri. Bir diğer konu da zeytin ve zeytinyağı üretimi. Adada 10 milyondan fazla zeytin ağacı bulunuyor. Yunanistan’ın en kaliteli zeytinyağlarının burada üretildiği söyleniyor. Adada, keçi ağırlıklı hayvancılık da yaygın. Önemli miktarda süt ve süt ürünleri, özellikle feta peyniri üretimi yapılıyor. Midilli mutfağının başlıca lezzetleri ise kabak çiçeği dolması, feta peynirli Grek salata, saganaki (Una bulanarak kızarmış peynir) musakas (musakka), Dolmathakia (dolma), gyros (Yunan döneri), caciki (cacık), Midilli kuzu dolması, tatlı olarak da baklava.

İçecek olarak en çok tercih edilen ise Yunan rakısı uzo (ouzo), soğuk içilen kahve frappe. Adada 200 yıldan beri uzo üretimi yapılıyor. 20 civarında üretim tesisinde, anasonun yanı sıra çeşitli aromatik bitkilerin de kullanıldığı, farklı damak zevklerine uygun uzolar üretiliyor.

Alışveriş

Adadan ahşap ve seramikten yapılmış eşyalar, magnet, zeytinyağı, süt ürünleri satın alınabilir.

Aklınızda bulunsun:

Bizim gezimiz sezon itibariyle kültürel geziydi. Deniz tatili için gitmeyi düşünürseniz Midilli’nin plajlarını iyice araştırarak gidin. Zira ülkemizde çok daha güzel plajlar var.

Adada motosiklet kullanımı oldukça fazla, yaşlı kadınlar bile motosikletle dolaşıyor. Adayı dolaşmak için araba yerine motosiklet de kiralayabilirsiniz.

Zamanınız uygunsa; Arkeoloji Müzesi, Teofilos Resim Müzesi, Çağdaş Sanat Müzesi’ni de gezebilirsiniz.

*Stoa, Antik Yunan mimarisinde bir sokak ya da agoranın yanında yer alan, üstü kapalı, sütunlu yönetim ve ticaret merkezi olarak kullanılan halka açık galerilerdir. Stoalarda tüccarlar mallarını satar, sanatçılar eserlerini sergiler ya da dini toplantılar yapılırdı.

NASIL ARANDI: #müzeyyen topçu tan # gezi yazısı # midilli # ayvalık # gezi # seyahat # öneri # balıkesir # yunanistan