Çocukken dört gözle yaz tatilinin gelmesini beklerdim. Tatil demek, sabahtan akşama kadar sokakta koşturmak, eğlenmek, ekmeği-suyu unutup kendimi oyunlara kaptırmak demekti. Yaz geldi, COVID belası azaldı ama üzülerek görüyorum ki sokaklar bomboş. Çocuk sesi yok… Peki, nerede bu çocuklar? Bir kısmı oyun konsolunun karşısında, bir kısmı ellerindeki cep telefonuyla sosyal medyada, Tik Tok peşinde ya da televizyon karşında ekranın kölesi.
Oysa sokak oyunları çocuğun hem fiziksel hem duygusal hem de bilişsel gelişimi için olmazsa olmaz gerekliliktir. Özellikle son 20 yılda yapılan birçok bilimsel çalışma, sokak oyunlarının azalmasının getirdiği tehlikeyi birçok platformda vurguluyor. İşte, ekran süresini sınırlamak ve dışarıda oynamayı teşvik etmek için yedi önemli neden.
Açık havada oyun azaldıkça, 1990’dan beri Torrance Yaratıcı Düşünme Testleri ile ölçülen yaratıcılık puanları istikrarlı bir şekilde düşmüştür. En belirgin düşüş ise anaokulundan ilkokul üçüncü sınıfa kadar olan yaş grubundadır. Sokak oyunları önemli çünkü keşfetmeyi teşvik eder. Çocukların doğal olarak sahip olduğu merak ve yaratıcılık duygularını harekete geçirir. Yapılandırılmamış oyunlar aracılığıyla çocuk, kendi isteği doğrultusunda kendine özel oyununu keşfeder. Oyun amaçlı bir şeyler üretir, dener. Bu sırada karşılaştığı sorunları çözer ve yeni çözümleriyle eğlenir. Sorun çözücü olma hissi ise birçok şekilde vermeye çalıştığımız özgüven gelişimini destekler.
Çocukların kendi oyunlarını üretmesi, onlara dünyayı keşfetme ve özgürleşme gücü kazandırır. Kazanılan bu güç, bağımsızlık duygusunu geliştirir. Sokak oyunlarıyla yeni keşiflerde bulunup, yeni şeyler denerler. Bu denemelerinde elbette risk alırlar. Onların risk almasına izin vermek (mantık dahilinde), nihayetinde güvenlerini geliştirmeye yardımcı olur. Kendileriyle ilgili yeni bir yetenek keşfedebilecekleri gibi bazen de başarısızlıkla yüzleşebilirler ve bunun o kadar da önemli olmadığını anlarlar.
Dışarıda oynamak, çocuklara içinde bulunduğu çevreye ve doğaya karşı duyarlı ve nazik olmayı öğretir. Sorumluluk duygusu uyandırır. Doğayı keşfetmek, bitkileri öğrenmek, çiçekleri sulamak, sokak hayvanlarına karşı farkındalık kazanmak, çöp atmamaya özen göstermek ancak sokağa çıkıp oyun oynayan çocukların kazanabileceği farkındalıklardır. Hiçbir çocuk pis bir sokakta oynamaktan zevk almaz. Doğa içinde vakit geçiren çocukların yaşlandıkça gezegeni taktir etme ve ona bakma olasılıkları da daha yüksek olacaktır. Bir alandaki sorumluluk, diğer alanlarda da sorumluluğa dönüşür. Bu anlayış, çocukları seçimlerinin sorumluluğunu almaya ve kararlarının etraflarındakiler üzerindeki etkisini düşünmeye teşvik eder.
Sokakta oynamanın bir başka faydası da çocukları aktif tutmasıdır. ‘Egzersiz’ kavramı, kulağa her zaman eğlenceli gelmese de koşmak, zıplamak, top atmak, bisiklete binmek çocukların vücutlarını hareket ettirmeleri ve sağlıklı kalmaları için eğlenceli yöntemlerdir. Bu, daha düşük obezite ve daha iyi genel sağlık (örneğin; diyabet, astım ve kardiovasküler hastalık gibi sorunlar için daha düşük risk) ile sonuçlanır. Fiziksel aktivite aynı zamanda çocukların enerjisi için bir çıkış sağlar, odaklanmayı artırır ve iyi bir uyku kalitesi elde etmelerine olanak tanır. Ayrıca, çocukların kas güçlerini arttırır, ince ve kaba motor gelişimini de destekler.
Güneş ışığına maruz kalmak, çocukların vücutlarının bağışıklık sistemi ve kemik gelişimi için önemli olan D vitaminini üretmesine yardımcı olur. D vitamini ayrıca dinlendirici uykuya ve iyileştirilmiş ruh haline katkıda bulunur. Her gün biraz güneş ışığı almak fiziksel ve zihinsel sağlık için harikadır.
Çok sayıda çalışma, çocuklarda artış gösteren stres, kaygı ve depresyon seviyelerini aşırı ekran süresine bağlamaktadır. Örneğin, Önleyici Tıp Dergisi’nde yayınlanan bir araştırma; günde 7 saatten fazla ekran başında vakit geçiren 2-17 yaş arası çocukların, ekranda yalnızca bir saat geçiren çocuklara göre iki kat daha fazla kaygı yaşadıklarını ve depresyon teşhisinin bu çocuklarda daha fazla konulduğunu vurgulamıştır. Duygulanımda şiddetlenme, dikkat dağınıklığında artış, arkadaş edinmede ve görevleri bitirmede daha fazla zorluk yaşama ise çalışmada vurgulanan etkiler arasındaki diğer bulgulardır. Tüm bunlar ekran süresini sınırlamak için zorlayıcı nedenler olarak düşünülebilir. Bir çocuk, bir ekranla etkileşime girdiğinde, geri bildirim anında gerçekleşir. Bu da çocukların gerçek dünyada da benzer bir beklenti içinde olmalarına neden olur. Dünya bir ekranla aynı hızla hareket etmediğinden, çocuklar son zamanlarda artan düzeyde sabırsızlık, hayal kırıklığı, öfke ve sıkıntı yaşamaktadır.
Buna karşılık temiz hava ve yeşil alanlar, vücutta doğal bir sakinleştirici etki yaratır. Açık hava oyunları oksitosin ve serotonin gibi faydalı ‘iyi hissetme’ hormonlarını teşvik eder.
Yapılandırılmamış, serbest oyunlar çocukların sosyal becerilerini geliştirmek için esastır. Onlara nasıl arkadaş edineceklerini, çatışmaları nasıl çözümleyeceklerini, nasıl paylaşım yapacaklarını ve en önemlisi de diğer insanlara nasıl kibar ve şefkatli davranacaklarını öğretir. Sınıfta veya bir spor takımında oynamak gibi yapılandırılmış, kuralların önceden tanımlandığı ve bir erişkin denetiminde yapılan etkinliklerin, çocukların kendi kişisel gelişimleri üzerinde sokak oyunları kadar etkili olmadığı da birçok çalışmayla desteklenmektedir. Yaz tatilinde olduğumuz şu günlerde çocukları ekran köleliğinden ancak sokak oyunları için teşvik edici ve fırsat yaratıcı olursak kurtarabiliriz.
NASIL ARANDI: #figenkaraceylancakmakcı #aile #okul #çocuk #psikolog #uzman #kocaeli #eğitim #yaratıcılık #ilham #özgüven #gelişim #stres #kaygı
Azı yarar çoğu zarar
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Figen Karaceylan Çakmakcı
