Çocuğunun bir sorunla mücadele ettiğini gören anne-baba için sabretmek ve müdahale etmeden durmak oldukça zorlayıcıdır. Mesela, çocuğun oynadığı top masanın altına kaçmış olsun... Çocuk topu çıkarmak için bir çaba içindeyken, ebeveynin sabırsızca topa müdahale etmesine sıkça rastlamışsınızdır. Basit ve sıradan gibi görünen bu dürtüsel ebeveyn tutumunun sebep olacağı sonuçların nereler olabileceği çok da düşünülmez. Önemli olan çocuğun topuna kolayca kavuştuğu için mutlu olmasıdır. Oysa ki bu durumda çocuğun öğrendiği şey ‘çabalamama gerek yok, nasıl olsa annemle babam benim sorunlarımı çözer’ olur. Bir süre sonra, her sorun yaşadığında ebeveyne yapışması alışkanlık haline gelir.
Okul çağı çocuklarında sıklıkla karşılaşılan başka bir durum ise ev ödevlerindeki ebeveyn müdahaleleridir. Çocuk ödevini yaparken zorlandığında, müdahale edip hemen çözüm üretmek, ödev yaparken yanına oturup yanlış yapmasına engel olmaya çalışmak da farklı bir ebeveyn tutumudur. Böyle bir durumda kaçınılmaz son ise çocuktaki sorumluluk bilincinin gelişmesinin engelleniyor olmasıdır. Çocukların arkadaş edinme deneyimlerinde de ebeveyn müdahalelerine sıkça rastlanır. Çocuk yeni arkadaşlar edinmek istiyorsa yapması gereken; mevcut ortamının dışına çıkması, yeni birileriyle tanışma çabası göstermesi, iletişime geçmesidir.
Eğer çocuk biraz utangaç, çekingense böyle bir şeyi korkutucu bulup eyleme geçmez. Bu gibi durumlarda ebeveyn ‘Benim çocuğum utangaç, arkadaşsız kalmaması için onun adına arkadaş buluşmaları ayarlamalıyım’ tarzı düşüncelerle hareket ederse, çocuğun utangaçlık kimliğine daha çok sarılmasına neden olur. Çocuk ebeveynin bu tutumu karşısında, çabalamak yerine ‘nasıl olsa annem/babam benim için halleder’i daha kolay kabullenir. Sonuçta çocuğun zorlandığı durumlarla mücadele eden, çaba gösteren sadece ebeveynler oluğundan, hazıra konan çocuklar yetişmesi, sıradan bir durum haline gelir.
Çocuğun bağımsızca verdiği mücadele anında, ebeveynin kullandığı dil ve gösterdiği tutum destekleyici de köstekleyici de olabilir. “Bırak ben yaparım; olmadı, ben hallederim” gibi sözler özgüven zedeleyici olup, çocuğa bu işi kendisinin yapamayacağını hissettirir. Çocuk kendisiyle ilgili olarak, ‘yeterince becerikli olsam, babam bana güvenir; zaten ben beceriksizin tekiyim’ şeklinde düşünmeye başlar. “Bırak ben yapayım” demek yerine, “İyi gidiyorsun, sen halledebilirsin, zorlandıysan mola verebilirsin” ya da “Sana nasıl yardımcı olabilirim” gibi destekleyen tutumlar, çocuğun daha çok çabalaması için teşvik edici olacaktır.
Çocukların karşılaştığı sorunlar üzerinde çalışmalarına yardımcı olmak, değişimle ilgili korkularını hafifletir. Zorlanılan bir durum karşısında cesaret vermek, kendisinin halletmesi gerektiğini vurgulamak, yaşadığı olumsuz duyguyla baş edebilmesi için destekleyici olmak gerekir. Destekleyici ebeveyn tutumunda önce çocuğun yapmasına izin vermek, denemesi ve bitirmesi gerektiğini vurgulamak önceliklidir. Sonra eğer çocuk mücadele etmeye devam ederse; yardım isteyebileceğini söylemek, yardım edilirken bile tüm sorumluluğu üstlenmek yerine “Birlikte yapalım, nereden başlayalım?” gibi cümlelerle çocuğu da göreve dahil etmek önemlidir.
Destekleyici ebeveyn tutumunda, çocuk arkasında olunduğunu hissederken, koruyucu ebeveyn tutumunda çocuk kendini sadece beceriksiz hisseder. Bazen çocuk, özellikle bir soruna yönelik çeşitli yaklaşımları anlama konusunda ekstra yardıma ihtiyaç duyabilir. O anlarda sıkışmış hisseder ve “yapamam” veya “çok zor” diyerek çabuk pes edebilir. Destekleyen ebeveyn tutumu çocuğun artıları ve eksileri bulması için yol gösterici olmalıdır. Bulunan stratejileri test etmesine yönelik teşvik edici olmalıdır.
Çocuğun bir sorunla mücadele etmesi, zihinsel becerilerini geliştirir. Yüz yüze kaldığı zorlayıcı durumlar, beyinde sinir hücreleri arasında yeni bağlantılar oluşmasını sağlar. Yeni kurulan bağlantılar ise yeni çözümlere ulaşmayı kolaylaştırır. Sorunla mücadele etmek, çocuklarda yaratıcılığı ve üretkenliği geliştirir. Ebeveynlere düşen, çocuğun sorumluluğundaki sorunlara çözüm üretmek değil, yüzleştiği durumlarda mücadelesine izin vermek, teşvik etmek ve desteklemektir. Sonuç olarak, destekleyici mi yoksa müdahaleci mi olmak istersiniz? Siz karar verin.
NASIL ARANDI: #figenkaraceylancakmakcı #aile #okul #çocuk #psikolog #uzman #kocaeli #eğitim #yaratıcılık #ilham #özgüven #gelişim #stres #kaygı #desteklemek #mücadele #görev #yolgöstermek #ebeveyn #kocaeli
Azı yarar çoğu zarar
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Figen Karaceylan Çakmakcı
