Figen Karaceylan Çakmakcı: Disleksi nedir? Bir hastalık mıdır?

“Öğretim, öğrencinin tatsız bir görev değil, değerli bir armağan olarak algılayacağı şekilde olmalı.”  Albert EINSTEIN

Disleksi; okuma hızı, okuma kalitesi, okumayı öğrenme hızı, okuduğunu anlama- anlatma becerisini etkileyen nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Çocuğun normal zekaya sahip olması, fiziksel bir rahatsızlığı (görme, işitme gibi) olmamasına rağmen yaşıtları ile karşılaştırıldığında okuma becerisinin beklentinin altında olması ya da çocuğun okumayı öğrenmede ciddi olarak zorlanması disleksi olarak tanımlanabilir. Disleksi, nöropsikiyatrik gelişimsel bir hastalıktır. Hastalık olarak ifade edilmesi önemlidir çünkü bu sorunu sadece eğitsel açıdan ele alırsak, teşhis ve tanılama gibi değerlendirmeler ve soruna neden olabilecek başka durumlar kolayca atlanabilir. Örneğin; ‘hipotiroidi, miyopi veya basit bir anemi sorunu’ eğer fark edilmezse ciddi öğrenme sorunlarına neden olabilir. Bu nedenle önce ayırıcı tanılamanın yapılarak, tedavi sürecine girilmesi uygundur. Bu yüzden bu tıbbi bir durumdur, yani hastalıktır. Disleksi değerlendirmesinde bu bakış açısını kaybetmemek önemlidir.

Hangi yaş aralığında görülür?

Aslında çocuk doğduğu anda bu sorunla dünyaya gelmiştir. Sorunu tespit etme yaşı çocuğun birinci sınıfa başlamasıyla belirginleşir. Çocuğun okula başlaması ve okuma yazma öğrenme sürecine girmesiyle birlikte sıkıntı daha net bir şekilde fark edilmeye başlar. Eğer sorun tespit edilmez ve tedavi edilmezse öğrenme bozukluğunun etkileri yoğun bir şekilde yaşam boyu sürebilir.

Disleksinin belirtileri nelerdir?

• Çocuk, okumayı öğrenme, duyduğunu yazabilme ve yaşıtlarının hızında okumada zorlanır.

• Okurken satır atlama, satır tekrarlama, sözcük atlama, yanlış heceleme gibi sorunlar olabilir.

• Okuma hızı yaşıtlarından geride kalabilir. Okuduğunu anlama zorlukları olabilir.

• Bazı rakamları ve harfleri ters okuyabilir. Örneğin; 6´yı 9 olarak algılayabilir, b-p, p-b harflerini karıştırabilir.

• Sağ sol ayırt etmede, top yakalamada, ip atlamada, yap boz yerleştirmede güçlük olabilir. Derinliği kestiremediği için eşyalara çarpma, sandalyeden düşme gibi uzaklık-derinlik-boyut algılamasında bozukluklar görülebilir.

• İşitme sorunu yaşamamalarına rağmen çocuklar duyduğu sesleri yanlış algılayabilir. (Ör: Soba yerine sopa, kova yerine kofa, bavul yerine davul gibi).

• Ardı ardına söylenilen mesajların bir kısmını kaçırır veya algılayamazlar.

• Gözleri kapalı iken eline verilen bir nesneyi ya da avucuna yazılan harfi tanıyamazlar.

• Yön bulmada, sağa-sola yönelmede güçlük çekerler, mesafeyi ayarlamada zorlanırlar.

• Dün-bugün, önce-sonra kavramlarını öğrenmede zorlanırlar, saati zor öğrenirler, zamanı karıştırırlar, ayları, günleri karıştırabilirler.

Okul öncesi dönemde disleksi tespit edilebilir mi?

Aileler çocuklarında bir farklılık olduğunu çoğu zaman fark ederler. Ancak tam olarak adlandıramadıkları için ileriki yaşlarda bu sorunların geçeceği düşüncesiyle ertelerler. İyi bir gözlem ve çocuğun uzman tarafından değerlendirilmesiyle sorun erken tespit edilebilir. Örneğin çocuğun el tercihinin gecikmesi (hem sol hem sağ el kullanma), geç konuşma, kalem tutmada sorunlar, renkleri öğrenememe gibi sıkça karşılaşılan belirtiler erken tespit için önemli belirleyicilerdir. Ailenin fark ettiği bir sorun için yaşının büyümesini bekleme sıkça yapılan yanlışlardandır. Erken tespit sorunu çözmede her zaman en doğru yaklaşımdır.

Hangi çocuklar disleksi için risk oluşturur?

Okul öncesi dönemde en sık karşılaşılan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Geç konuşmak

• Sözcük bulmada, isimlendirmede güçlük

• Yetersiz sözcük dağarcığı

• Telaffuz sorunları

• Temel sözcükleri karıştırmak (koşmak, yemek, vermek gibi)

• Sözcük, hece çevirmek (mavi yerine vami, sifon yerine fison gibi)

• Sözlü yönergeleri dinleme ve izlemede güçlük

• Harf-ses ilişkisini öğrenmede güçlük

• Kafiyeli sözcüklerde güçlük

• Sayı, harf, renk öğrenmede güçlük

• Geometrik şekilleri çizmede güçlük

• Dikkat ve konsantrasyon güçlükleri

• Yön karıştırmak (kitabı ters tutmak)

• Rutini izlemekte güçlük

• Yaşıtlarıyla ilişkide güçlük

• Zaman ve mekan sorunları

• El tercihinde gecikme

• Kalemi hatalı tutmak

• Koordinasyon güçlüğü (bisiklet sürmek, ip atlamakta güçlük),

• Plan yapamamak, düşünmeden harekete geçmek,

• Kazaya yatkınlık, sakarlık.

Yukardaki belirtiler disleksi riski taşıyan çocuklarda sık görülen özelliklerdir. Bu belirtilerden birini bile gösteren çocuğu, yaşıtları düzeyine erişmesi için mutlaka desteklemek gerekebilir.

Disleksi kalıcı bir hastalık değildir. Eğer doğru çözümlerle sorun ele alınırsa tedavi edilebilir.

Birincil ve en önemli yaklaşım mutlaka bir hekim tarafından çocuğun değerlendirilmesidir. Tanılama ve yönlendirmede öncelikle bir pediatrist ve sonrasında çocuk psikiyatrisi uzmanı tarafından çocuğun muayenesi önemlidir. Çocuğun gerçek sorunu bütünsel bir bakış açısıyla değerlendirildikten sonra disleksi tedavisinde mutlaka konusunda uzman bir kişiden yardım almak önemlidir. Disleksi konusunda özel eğitim almış, doğru eğitsel terapi yöntemlerini bilen, çocuğun ruhsal süreçlerinden haberdar olan kişilerden destek almak tedaviyi kolaylaştırır.

Çocuğunuz okuma ve yazma sorunu yaşıyorsa, mutlaka yardım alın.

Aileler, çocuğun niçin öğrenemediğini bir türlü anlayamadığı için çocuğa baskı yapmaya başlayabilir.  Çocuğun tüm sosyal yaşantısına kısıtlamalar koyabilir. Hatta iş, çocuğun elinden oyuncaklarının alınmasına kadar gidebilir. Okul günleri aile içinde sürekli ders krizleri yaşandığı için aile ilişkileri bozulabilir. Aileler, çocuklarını çok iyi gözlemlemeli ve baskı yapmamalı. Eğer çocuğun disleksi olabileceğinden şüphelenilirse gecikmeden bir uzman yardımına başvurulmalıdır.

NASIL ARANDI: #kocaeli # kocaelilife # kocaelinindergisi # kocaelidergisi # dergilik