HABER: Zeynep AKAR FOTOĞRAFLAR: Vehbi KILIÇ
Hiç düşündünüz mü... Belki, lösemi hastası minicik bir bebeğin şifası damarlarınızdaki kanda dolaşıyor. Ya da belki, bu dünyada bir çocuğun annesiz büyümesini engelleyecek tek şey sizin birkaç tüp kanınız. Evet, kök hücre bağışı konusunda kaybedilen her gün, umutla nakil bekleyen bir hastanın sayılı günlerinden birinin daha eksilmesi demek.
Ne yazık ki kök hücre donörlüğü hakkında hem oldukça eksik hem de pek çok yanlış bilgiye sahibiz.
T.C. Sağlık Bakanlığı, Türk Kızılayı ve gönüllü kuruluşlar, halkı bilinçlendirmek ve bağışçı sayısını artırmak adına çalışmalar yapsa da donör adayı sayısı hala ihtiyacın çok çok altında.
Ülkemizde kök hücre donörü olmayı teşvik eden platformların başında, ‘Belki de Sensin Sosyal Gereklilik Projesi’ geliyor.
Pek çok ilde örgütlü olarak çalışan ve bin 500 gönüllüsü bulunan platformun Kocaeli temsilcisi ise İlknur Özgenç.
Bankacı olan Özgenç, Türkiye’den yurt dışındaki bir hasta için kök hücre donörü olan ilk kişi unvanını da taşıyor.
İlknur Hanım’dan alınan kök hücrelerle yapılan nakil, geçtiğimiz yıl Hindistan’da yaşayan lösemi hastası bir bebeğin hayatını kurtardı.
Aynı zamanda genç bir anne olan İlknur Hanım, dünyanın öbür ucundaki bir başka annenin göz yaşlarını dindirmeyi başardı. Şimdi sıra bizde... Kim bilir, o kişi ‘Belki de Sensin’.
İlknur Özgenç, nakil işlemi sırasında...
İlknur Hanım, Türkiye’nin ilk yurt dışı kök hücre eşleşmesinin kahramanısınız... Hikaye nasıl başladı?
Evet, ben Kızılay’a 3 tüp kan vererek, donör adayı olmuştum. Bir süre sonra Kızılay yetkilileri tarafından arandım. Kemik iliğimin Hindistan’daki 2 yaşındaki lösemi hastası bir bebekle eşleştiği haberi geldi ve süreç başladı.
Kök hücre donörü olmak nereden aklınıza geldi? Ailenizde ya da çevrenizde bu tür bir hastalık geçiren var mı?
Hayır, yok. Bu benim için insani bir sorumluluk. Geçtiğimiz yıllarda, Kızılay ekipleri kan bağışı almak için iş yerimize gelmişti. Ben o dönem ilaç kullandığım için kan bağışı yapamadım. Ne bağışlayabileceğimi sorduğumda, kök hücreden bahsettiler. ‘Kanımı veremiyorsam, kök hücre bağışlarım’ dedim ve donör adayı oldum.
Kök hücre donörü olunca süreç nasıl ilerliyor?
İsterseniz, adım adım anlatayım... İlk adım, Kızılay’a gidip 3 tüp kan vermek. Böylece donör adayı olmuş oluyorsunuz. Eğer eşleşme olursa, 2. adıma geçiliyor. Tekrar 3 tüp kan veriyorsunuz ve testleriniz yapılıyor. Testlerde bir soruna rastlanmazsa, 3. adımda Sağlık Bakanlığı tarafından kapsamlı bir check-up’tan geçiriliyorsunuz. Şayet donör olmanıza mani bir sağlık sorununuz yoksa, 4. adım nakil aşaması.
Nakil aşamasına yeniden döneceğim ama daha önce kök hücrenizin bir bebekle eşleştiğini öğrendiğinizde ne hissettiğinizi merak ediyorum.
Kemik iliğim, Hindistan’daki bir bebekle yüzde 95 uyumlu çıkmıştı. Ben çok heyecanlandım ve çok mutlu oldum ancak eşimin ve benim ailelerimiz endişelendi. Çevremizde böyle bir deneyim yaşayan hiç kimse yoktu ve kök hücre nakliyle ilgili çok az şey biliniyordu. Bu bilgi eksikliği gereksiz korkuları da beraberinde getiriyor. Sakat kalacağımı, bana bir zarar geleceğini düşündüler. Ancak, sonuçta ikna oldular ve nakil gerçekleşti.
O zaman nakil anına geri dönebiliriz...
Kök hücre nakli işlemi, TÜRKÖK’ün gizlilik koşulları gereği Adana’da yapıldı. Nakil aşamasında, önce 5 gün boyunca koldan aşılama yapılarak vücudumdaki kök hücre sayısı artırıldı. Bu esnada, eş zamanlı olarak Hindistan’daki bebeğe de kemoterapi uygulandı ve kanımdaki tüm kök hücreler yok edildi. Aşılamanın ardından, yine koldan açılan damar yoluyla kanım alındı, kök hücreler toplandıktan sonra aynı kan bana geri verildi.
Bu kadar mı?
Evet, tüm nakil işlemi bu kadar. Kan veriyorsunuz, kanınız bir cihazdan geçiriliyor, kök hücreler toplanıyor ve size geri veriliyor. Hepsi bu.
Ağrı, sızı, yorgunluk... Kök hücre naklinin donöre hiçbir etkisi yok mu?
Aşılamanın 2. ve 3. günü hafif baş ya da bel ağrısı olabiliyor, ancak nakil işleminden yarım saat sonra kalkıp evinize gidebiliyorsunuz. Kök hücre naklinin donöre hiçbir zararı yok çünkü kök hücre kendini yenileyen bir doku. Bu yüzden aynı kişi birden fazla kere donör olabilir.
Biraz önce size aşılama yapılırken alıcıya da kemoterapi uygulandığını söylediniz... Bu esnada donör vazgeçerse ne olur?
Alıcı, ölür. Nakil esnasında donörün vazgeçmesi, vücudundaki kök hücreler sıfırlanmış olan hastanın vefatı anlamına gelir.
Herhalde böyle bir noktada nakilden vazgeçen yoktur...
Bu noktada olmasa da kan vererek donör adayı olan, ancak eşleşme gerçekleştikten sonra donör olmaktan vazgeçen çok kişi var. Bunun en büyük sebebi, çevredeki insanların bilinçsizliği ve yersiz endişeler.
Sizin kök hücreleriniz Hintli bir ailenin lösemili bebeğine verildi. Daha sonra o aileyle irtibat kurdunuz mu?
Hayır, kim olduklarını bilmiyorum. Nakil işlemlerinde alıcıyla ilgili bilgiler güvenlik nedeniyle 2 yıl boyunca gizli tutuluyor. Sadece 2 yaşında olduğunu ve nakilden sonra iyileştiğini biliyorum. Aşılama esnasında kök hücrelerim umulandan çok arttığı için benden alınan kök hücrenin fazlası dondurularak saklandı. Allah korusun, bebeğin hastalığı tekrarlarsa, o hücrelerle yeniden nakil yapılabilecek.
İlknur Hanım, bize biraz ‘Belki de Sensin Sosyal Gereklilik Projesi’nden bahseder misiniz?
‘Belki de Sensin’, insanları kök hücre donörü olmaya teşvik etmek için kurulmuş olan bir platform. Amacımız, Sağlık Bakanlığı’nın oluşturduğu Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi’ne (TÜRKÖK) mümkün olduğu kadar fazla sayıda kemik iliği donörü kazandırmak.
Platform nasıl kurulmuş?
‘Belki de Sensin’in kurucusu, benim de iş yerinden arkadaşım olan Aykut Kadir Kurt. Aykut ve eşi Dilara, o dönemde ilik kanseri olan küçük Efe için başlatılan ‘Efe’ye ilik lazım’ kampanyasından etkilenip, böyle bir platform oluşturdular. Ne yazık ki uygun ilik bulunamadı ve Efe, hayata tutunamadı. Aykut ve Dilara, tamamen sağlıklı olmalarına rağmen, kök hücreye ihtiyacı olan insanlara yardımcı olabilmek için çalışmalarına devam etti. Ancak, iki sene sonra Dilara’nın da lenfoma olduğunu öğrendik. O dönemde 32 haftalık hamile olan Dilara’yı bebeği 11 aylıkken kaybettik. Aykut ise ‘Belki de Sensin’ çalışmalarına hala devam ediyor.
Platformun Kocaeli temsilcisi olduğunuzu biliyoruz. ‘Belki de Sensin’ kaç ilde örgütlü?
67 ilde örgütlüyüz ve toplam bin 500 gönüllümüz var. Kocaeli’deki gönüllü sayımız ise 60. Türkiye’de, TÜRKÖK’e en fazla donör adayı sağlayan oluşum, ‘Belki de Sensin’
Nasıl bağışçı olacağım
Kızılay’a yapılan başvuru sonrasında bir bilgilendirme görüşmesi yapılır. Eğer bağışı kabul ederseniz, ‘Gönüllü Kök Hücre Bağışçısı Bilgilendirme ve Onam Formu’nu doldurup imzalayarak bu bağışı resmi olarak onaylamanız istenir ve ardından 3 tüp kan örneği alınır.
Türk Kızılayı tarafından alınan kan örnekleriniz enfeksiyon hastalıkları açısından test edilir.
Donör olmak için sağlık engeliniz yoksa kan örneğiniz HLA (insan lökosit antijeni) doku tipinizin belirlenmesi için TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuvarı’na gönderilir ve test sonuçları Kemik İliği Bankası’na aktarılır.
Bir hasta için en iyi eşleşme olan bağışçı adayı olduğunuzun TÜRKÖK taramalarında tespit edilmesinden sonra, koordinasyonu sağlayacak olan Türk Kızılayı yetkilisi tarafından sizinle bir görüşme gerçekleştirilir. Görüşme sonrası doku uyumunuzun yeniden değerlendirilmesi için sizden yeni kan örnekleri alınır ve TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuvarı’na gönderilir.
Doğrulama testleri sonrası tekrar Türk Kızılayı yetkilisi sizinle temasa geçer; nakil gününü ve bağış için hastanın doktorunun kemik iliği mi yoksa periferik kök hücre mi tercih ettiği bilgisini verir.
Son kararınız önemlidir. Eğer hala bağışta bulunmayı kabul ediyorsanız, işlemler başlar. Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kişiler eşliğinde sağlık muayenesi ve tetkik işlemleriniz başlatılır.
Bağışçı olmak için uygunluğunuzun belirlenmesi noktasında ayrıntılı fiziki muayeneniz yapılır
Nakil sonrasında ilk bir ay içerisinde TÜRKÖK tarafından tekrar sağlık muayeneniz yaptırılır.
NASIL ARANDI: # İlknur Özgenç # kök hücre # TÜRKÖK
