Yalan söylemeyen çocuk yok gibidir. Çocuğun yalanlarına ‘hikaye uyduruyor’ veya ‘abartıyor’ gibi isimler bile verebiliriz. Yalanların önemi, niteliği veya ele alınış biçimi, çocuğun yaş grubuna göre değişebilir. Küçük bir çocuk, kardeşine vurmaması gerektiğini anlatmak için ayrıntılı bir hikaye uydurabilirken, daha büyük yaştaki bir çocuk, ödevi olduğu halde olmadığı yönünde açıkça yalan söyleyebilir.
Bazen yalanlar çok aniden başlar ve ciddi içerikli olabilir. Hiç yalan söylemeyen çocuk, yalan söylemeye başlayabilir ve ebeveyn telaşa kapılabilir. Bu yüzden yalan söyleme ele alınırken, çocuk suçlanmadan önce yalanın içeriği, zamanı, sıklığı, hangi yaş grubunda söylendiği dikkate alınmalıdır.
Çocuklar, istediği bir şey olsun diye, korktuğu için ya da yapmak istemediği bir şey olduğunda yalan söyleyebildiği gibi bazen anne babanın önemsemediği, dikkatini çekmeyen çok basit ve saçma bir nedenden dolayı da yalan söyleyebilir. Örneğin, aklına yeni bir fikir gelir ve çocuk, sadece bu durumu sınamak için bile yalan söyleyebilir. Eğer yalan söylerse, ne olacağını merak eder. “Acaba annem-babam ne yapacak, sınırlarım nereye kadar, bu durum bana ne kazandırır?” gibi deneme amaçlı yalanlar ortaya çıkabilir.
Özgüveni düşük olan bir çocuk, kendini daha çekici, daha güçlü, daha yetenekli gösterecek yalanlara başvurarak benlik saygısını olumlu yönde desteklemeye çalışır. Anlattığı hikayeler aracılığıyla diğerlerinin gözünde onay alacağına, kabul göreceğine inanır.
Özellikle görünmez olmak isteyen, ebeveynlerinin ya da arkadaşlarının odak noktası olmak istemeyen, sıkıntısı olan bir genç durumu hakkında yalan söyleyebilir. Örneğin sosyalleşme sorunu varsa, bu durumun büyütülmemesi için ailesine çok arkadaşı olduğu konusunda yalan söyleyebilir.
Özellikle hareketli, aceleci ve sabırsız mizaca sahip, dürtüsel olan bir çocuk, düşünmeden davrandığı için kolaylıkla yalan söyleyebilir. Yalanın ortaya çıkabileceğini, sonuçlarının kötü olabileceğini hiç düşünmez ve anlık durumu kurtarmak için alışkanlık halinde yalan söyleyebilir.
Hafıza sorunu olan bir çocuk, yalan söyleme niyetiyle değil gerçekten unuttuğu için de yalan söyleyebilir. Eğer çocuğun çok fazla sorumluluğu varsa ve planlamayla ilgili sıkıntı yaşıyorsa, yalan amaçlı olmasa bile gerçekten unuttuğu için yalan söyleyebilir.
Bazı yalanlar vardır ki başkalarının duygularını korumak, işleri zora sokmamak için söylenir. Bu yalanlar sosyal beceri şemsiyesi altında değerlendirilebilir.
★★★
Çocuğun neden yalan söylediğine takılmak yerine, öncelikle bu yalanın niteliği ele alınmalıdır. Ebeveynler, ‘Nasıl bir yalan söyledi, ne zaman söyledi, nerde söyledi, kime söyledi?’ gibi soruları kendi kendilerine sormalıdır. Bu soruların yanıtları, yalanın ciddiyetini anlamakta yardımcı olacaktır. Yalanlar üç seviyede ele alınabilir.
Eğer çocuk dikkat çekmek için yalan söylüyorsa, bu yalanın çok üstünde durmamak, “yalan söylüyorsun” gibi bir yüzleştirmeye gitmeyerek, yalanın amacına hizmet etmemek en uygun yaklaşım olacaktır.
Düşük benlik saygısından kaynaklanan yalanlar da (örneğin, gerçek olmadığını bildiğiniz halde, çocuğun futbol maçında 10 tane gol attığını anlatması) görmezden gelinmesi gereken bir durumdur. Yalanın içeriğini sorgulamak yerine, çocuğun buna neden ihtiyaç duyduğunu araştırmak ve benlik saygısını destekleyici yaklaşımlar düşünülmelidir. Ailenin görmezden gelmesine rağmen abartılı yalanların devam etmesi durumunda yaklaşım değişebilir. Çocuğun abarttığının anlaşıldığı; suçlamadan ifade edilip gerçek durumu tekrar aktarması için teşvik edici olunabilir. “Yalan söylüyorsun” gibi suçlayıcı bir yaklaşım, çocukta direnç ve savunma doğurabilir. Ebeveynin üzerinde durması gereken en önemli nokta, “Acaba çocuk niçin yalan söylemeye ihtiyaç duyuyor?” olmalıdır.
En ciddi olanlardır. Çocuğun ödevleri, yaptığı işler veya gittiği yerler hakkında yalan söylemesidir. İlk düşünülmesi gereken çocuğun neden buna ihtiyaç duyduğu olmalıdır. Belki çocuk, sınav sonuçlarından dolayı kendisine aşırı baskı yapılacağını düşünüyor ya da aile çok koruyucu olduğu için arkadaşlarıyla buluşmasına izin vermiyor olabilir. Neden ihtiyaç duyduğu araştırıldıktan sonra bu tip ciddi yalanlarda çocuğa, düşük not aldığı için değil yalan söylediği için yaptırım uygulanabilir. Örneğin, bir hafta telefonuna el koymak uygun bir yaklaşım olabilir.
Özetmek gerekirse, çocuk yalan söylediği için ‘yalan söyleme’ davranışına odaklanmak yerine ‘bu çocuk neden yalan söylemeye ihtiyaç duyuyor’ noktasına odaklanmak en uygun yaklaşım olacaktır.
NASIL ARANDI: #figen karaceylan çakmakcı #doktor #uzman #psikiyatrist #çocuk #yalan #anne #baba #ebeveyn #psikiloji
Azı yarar çoğu zarar
